Ο Μαύρος Σκύλος* στη Λογοτεχνία
Αφιέρωμα στην Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας
“Πώς γίνεται να είσαι χαρούμενη και να έχεις κατάθλιψη;”
“Μη σκέφτεσαι τόσο πολύ, όλα είναι στο κεφάλι σου! Απλώς ηρέμησε!”
Αναγνωρίζετε μήπως κάτι οικείο; Όλοι μας έχουμε ακούσει, σκεφτεί ή πει μια φορά στη ζωή μας τις παραπάνω φράσεις. Η αλήθεια είναι όμως ότι τόσο αυτές, όσο και άλλες όμοιες ρήσεις απέχουν πολύ από την πραγματικότητα όσον αφορά τα ψυχικά νοσήματα.
Σαν σήμερα, το 1994, εδραιώθηκε η Παγκόσμια Ημέρα Ψυχικής Υγείας. Ο στόχος της; Η ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης σε θέματα ψυχικής υγείας και η αποβολή των στερεοτύπων που τα περιβάλλουν.
Επειδή στο Blog μας οι συζητήσεις μας είναι λογοτεχνικές, το θέμα αυτό θα το προσσεγίσσουμε από τη λογοτεχνική σκοπιά. Οι συγγραφείς που θα μας απασχολήσουν είναι ο Franz Kafka και ο Leo Tolstoy. Δύο από τους πιό γνωστούς συγγραφείς στον κόσμο της ξενόγλωσσης λογοτεχνίας, οι οποίοι ταλανίζονταν από διανοητικές διαταραχές.
>Διάβασε επίσης Ψυχαναλύοντας τη Sylvia Plath: Το Σύνδρομο της Ηλέκτρας και οι Αυτοκτονικές Τάσεις
Leo Tolstoy
Ένας από τους σημαντικότερους Ρώσους λογοτέχνες, και από τις σπουδαιότερες προσθήκες στην παγκόσμια λογοτεχνία. Τα πιό γνωστά του έργα είναι το Πόλεμος και Ειρήνη και η Άννα Καρένινα. Αν δεν τα έχετε διαβάσει σίγουρα θα έχετε ακούσει να μιλάνε για αυτά.
Ο Tolstoy κατά τη διάρκεια των χρόνων της νιότης του δεν είχε κάποιο ψυχικό νόσημα. Μέχρι που το 1870, περίπου στα 45 του χρόνια, αφού είχε γράψει τα δύο μεγάλα έργα του και αφού είχε γνωρίσει λογοτεχνική επιτυχία μπήκε στη ζωή και το μυαλό του η κατάθλιψη. Ο ίδιος μιλάει εκτενώς για αυτή την περίοδο της ζωής του στο αυτοβιογραφικό του έργο A Confession. Όπως αναφέρει στο βιβλίο «Ένιωθα πως είχε καταρρεύσει αυτό στο οποίο στεκόμουν και ότι δεν είχα τίποτε κάτω από τα πόδια μου. Αυτό στο οποίο είχα ζήσει δεν υπήρχε πλέον, και δεν είχε απομείνει τίποτα.» (σελ 13).
Η κατάσταση του ήταν σοβαρή. Σκέψεις τον βασάνιζαν διαρκώς, θεωρούσε τη ζωή του ένα άγευστο αστείο και η τέχνη της συγγραφής, όπως την αποκαλούσε, δεν του έφερνε πλέον καμία χαρά. Σε αυτή την περίοδο της ζωής του θεωρούσε πως η τέχνη δεν είναι μόνο άχρηστη αλλά και επιβλαβής.
Ο Tolstoy κατάφερε να απελευθερωθεί από τα δεσμά της κατάθλιψης όταν στράφηκε στο Χριστιανισμό ο οποίος, όπως εκμυστηρεύτηκε, το έσωσε από την αυτοκτονία. Όπως χαρακτηριστικά είπε «Περισσότερο από ποτέ, τα πάντα μέσα μου και γύρω μου φωτίστηκαν, και το φως δεν με εγκατέλειψε.» (σελ. 54). Είναι ίσως αυτό που πολλά χρόνια αργότερα ο Eckhart Tolle θα αποκαλέσει «Ύπαρξη» στο βιβλίο του The Power of Now.
Franz Kafka
Προσωπικός μου αγαπημένος και εισηγητής μου στον Μοντερνισμό τότε που δεν ήξερα τι εστί Μοντερνισμός. Έχουν ειπωθεί πολλά για αυτόν τον περιθωριακό καλλιτέχνη του παραλόγου με πιο γνωστή τη φράση του Hermann Hesse: «Είναι ο μοναδικός άνθρωπος που μπορεί να σε βυθίσει στο σκοτάδι, έχοντας όλα τα φώτα αναμμένα», γεγονός που καταδεικνύει το σκοτάδι που είχε και ο ίδιος μέσα στο μυαλό του.
Τα ταραχώδη παιδικά του χρόνια και η τοξική σχέση του με τον πατέρα του έπειξαν μεγάλο ρόλο στη διάπλαση της εύθραυστης ψυχικής του υγείας. Ο ίδιος υπέφερε από αϋπνίες όπως αναφέρει στο Letters to Milena, όπου λέει: «Ο ύπνος είναι το πιό αθώο πλάσμα, και ο άυπνος άνδρας το πιό ένοχο.» Σύμφωνα με αναφορές, ο Kafka ήταν ένας περιθωριακός και καταθλιπτικός άνθρωπος, με αρνητική αυτοεικόνα. Αυτά τα στοιχεία υποδεικνύουν, σύμφωνα με το Franz Kafka: An emblematic case of co-occurrence of sleep and psychiatryc disorders, πως ο συγγραφέας έπασχε από Οριακή Διαταραχή Προσωπικότητας, της οποίας βασικό χαρακτηριστικό είναι «μια μεγάλη αστάθεια που εκφράζεται σε διάφορες διαστάσεις της ζωής του ασθενή, όπως οί διαπροσωπικές σχέσεις, η εικόνα του εαυτού και η συναισθηματική διάθεση, καθώς και η έντονη παρορμητικότητα.»
Αυτές οι εκφάνσεις της ψυχοσύνθεσής του, όπως και η άσχημη σχέση με τον πατέρα του είναι θέματα εμφανή στα λογοτεχνικά του δημιουργήματα. Το έργο που μπορείτε να συμβουλευτείτε για να βιώσετε τι θα πει «Καφκικό» μοτίβο και να καταλάβετε ίσως ένα μικρό κομμάτι από τη σύνθετη ψυχολογική του κατάσταση είναι η Μεταμόρφωση. Στο έργο ο Γκρέγκορ Σάμσα ξυπνάει ξαφνικά ένα πρωί για να δεί ότι έχει μεταμορφωθεί σε κατσαρίδα. Στο βιβλίο βλέπουμε την αγωνία του πρωταγωνιστή να καταφέρει να διατηρεί όλους γύρω του ευτυχείς σε βάρος της δικής του ευτυχίας.
Ο Kafka δεν κατάφερε ποτέ να ξεπεράσει αυτή την διαταραχή της ψυχικής του υγείας. Τον επηρέαζε βαθύτατα καθ’όλη τη διάρκεια της ζωής του στις διαπροσωπικές του σχέσεις και καθόριζε τον πυρήνα της ύπαρξής του.
Οι ψυχικές διαταραχές είναι πολλές και έχουν πολλές εκφάνσεις. Σε αυτό το αφιέρωμα είδαμε από την κλειδαρότρυπα κάποια χαρακτηριστικά δύο εξ αυτών όπως τα εκδήλωναν δύο πολύ σημαντικοί λογοτέχνες. Το γεγονός είναι πως τα ψυχικά νοσήματα βρίσκονται αναμεσά μας και δεν κάνουν διακρίσεις σε διάσημους και μη. Ας προσπαθήσουμε κι εμείς λοιπόν να αποβάλλουμε τα στερεότυπα που περιβάλλουν αυτές τις διαταραχές. Και για όσους εκεί έξω παλεύουν με το ίδιο τους το μυαλό μην ξεχνάτε, δεν είστε μόνοι!
*Μαύρος Σκύλος: Αυτό, τον όρο χρησιμοποιούσε ο Βρετανός πρωθυπουργός Ουίνστον Τσώρτσιλ για να αναφερθεί στην κατάθλιψη που τον βασάνιζε.
Ενδεικτικά Κέντρα Ψυχικής Υγείας που προσφέρουν δωρεάν υπηρεσίες:
Κέντρο Ψυχικής Υγείας Χαλανδρίου (Σουλίου 62, Αγία Παρασκευή). Τηλ: 213 203 7600
Κέντρο Ψυχικής Υγείας Περιστερίου (Πλούτωνος 19 & Ηφαίστου) Τηλ: 2132027800
Κέντρο Ψυχικής Υγιεινής Βύρωνα-Καισαριανής (Δήλου 14, Καισαριανή) Τηλ: 210 764 0111, 210 764 4705
Κέντρο Ψυχικής Υγιεινής Αιγάλεω (Σούτσου 4 – Πλατεία Δαβάκη, Αιγάλεω) Τηλ: 21 0591 0066
0
403
20
20
Ένα σχόλιο
Παράθεση: