Ψυχαναλύοντας τη Sylvia Plath: Το Σύνδρομο της Ηλέκτρας και οι Αυτοκτονικές Τάσεις

Η Σύλβια Πλάθ είναι μια από τις σημαντικότερες ποιήτριες/διηγηματογράφους της σύγχρονης εποχής και αποτελεί πηγή έμπνευσης πολλών επίδοξων συγγραφέων. Πέραν του λογοτεχνικού της έργου είναι γνωστή και για τις ψυχικές της διαταραχές οι οποίες αναλύθηκαν από πολλούς βιογράφους και λογοτέχνες. Σήμερα λοιπόν δε θα μιλήσουμε για τις λογοτεχνικές τις ικανότητες, αλλά για τον ψυχισμό της όπως διαφαίνεται μέσα από το συγγραφικό της έργο.

Μάθετε περισσότερα για το λογοτεχνικό της έργο εδώ

Η Ψυχολογική Κατάσταση της Σύλβια Πλαθ

Πολλοί ενδεχομένως να γνωρίζουν ότι η ίδια ήταν αντιμέτωπη με κάποιους «δαίμονες» όπως προσωπικά ονομάζω τις ψυχικές διαταραχές, όπως η διπολική διαταραχή (μανιοκατάθλιψη) και συμπτώματα από άλλες όπως ο ναρκισσισμός , η σχιζοειδής διαταραχή*, και όπως ήταν γνωστή τους καιρούς εκείνους, η υστερία [1].

Λέγεται ότι η απαρχή της παρουσίας των διαταραχών αυτών ήταν η πατρική της φιγούρα [2] η οποία έσβησε από τη ζωή της στα οκτώ της χρόνια και, σύμφωνα με την ίδια, όσο ζούσε δεν είχαν ιδιαίτερες σχέσεις. Μεγάλο ρόλο έπαιξε και η μετέπειτα σχέση της και η άσχημη κατάληξή της με τον επίσης συγγραφέα /ποιητή Τέντ Χιούζ, ο οποίος είχε εξωσυζυγικές σχέσεις, με αποκορύφωμα  αυτή με τη νοικάρισσα τους, ‘Ασσια , για την οποία χώρισε με τη Σύλβια αποκτώντας μαζί της παιδί.

Το Ποίημα

Daddy [3]
By Sylvia Plath

You do not do, you do not do   
Any more, black shoe
In which I have lived like a foot   
For thirty years, poor and white,   
Barely daring to breathe or Achoo.
 
Daddy, I have had to kill you.   
You died before I had time
Marble-heavy, a bag full of God,   
Ghastly statue with one gray toe   
Big as a Frisco seal
 
And a head in the freakish Atlantic   
Where it pours bean green over blue   
In the waters off beautiful Nauset.   
I used to pray to recover you.
Ach , du.
 
In the German tongue, in the Polish town   
Scraped flat by the roller
Of  wars, wars, wars.
But the name of the town is common.   
My Polack friend
 
Says there are a dozen or two.   
So I never could tell where you   
Put your foot, your root,
I never could talk to you.
The tongue stuck in my jaw.
 
It stuck in a barb wire snare.   
Ich, ich, ich, ich,
I could hardly speak.
I thought every German was you.   
And the language obscene
 
An engine, an engine
Chuffing me off like a Jew.
A  Jew to Dachau, Auschwitz, Belsen.   
I began to talk like a Jew.
I think I may well be a Jew.
 
The snows of the Tyrol, the clear beer of Vienna   
Are  not very pure or true.
With my gipsy ancestress and my weird luck   
And my Taroc pack and my Taroc pack
I may be a bit of a Jew.
 
I have always been scared of you,
With your Luftwaffe, your gobbledygoo.   
And your neat mustache
And your Aryan eye, bright blue.
Panzer-man, panzer-man, O You
 
Not God but a swastika
So black no sky could squeak through.   
Every woman adores a Fascist,   
The boot in the face, the brute   
Brute heart of a brute like you.
 
You stand at the blackboard, daddy,   
In the picture I have of you,
A cleft in your chin instead of your foot   
But no less a devil for that, no not   
Any less the black man who
 
Bit my pretty red heart in two.
I was ten when they buried you.   
At twenty I tried to die
And get back, back, back to you.
I thought even the bones would do.
 
But they pulled me out of the sack,   
And they stuck me together with glue.   
And then I knew what to do.
I made a model of you,
A man in black with a Meinkampf look
 
And a love of the rack and the screw.   
And I said I do, I do.
So daddy, I’m finally through.
The black telephone’s off at the root,   
The voices just can’t worm through.
 
If I’ve killed one man, I’ve killed two
The vampire who said he was you   
And drank my blood for a year,
Seven years, if you want to know.
Daddy, you can lie back now.
 
There’s a stake in your fat black heart   
And the villagers never liked you.
They are dancing and stamping on you.   
They always knew it was you.
Daddy, daddy, you bastard, I’m through.

Sylvia Plath, “Daddy” from Collected Poems. Copyright © 1960, 1965, 1971, 1981 by the Estate of Sylvia Plath. 

Το Ψυχαναλυτικό Παρασκήνιο του Daddy

Το ποίημα της “Daddy” το οποίο γράφτηκε τέσσερις μήνες πριν το θάνατό της και ένα μήνα μετά το χωρισμό με τον άντρα της, είναι ένα από τα πιο αμφιλεγόμενα έργα της και το οποίο μας δίνει πολλά πατήματα γα να καταλάβουμε τη σκέψη της και την ψυχική της κατάσταση. Το συγκεκριμένο ποίημα πραγματεύεται το θάνατο του πατέρα της πρωταγωνίστριας τον οποίο δεν πρόλαβε να γνωρίσει και εκφράζει την επιθυμία της να τον συναντήσει απευθύνοντάς του το λόγο μέσα από έναν αυτοβιογραφικό χαρακτήρα, αναλύοντάς του τα συναισθήματά της ως προς τη ζωή , ως προς εκείνον , αλλά και τον άντρα που συνάντησε και «έχτισε» τη ζωή της μαζί του για εφτά χρόνια

If I’ve killed one man, I’ve killed two

The vampire who said he was you  

And drank my blood for a year,

Seven years, if you want to know

Από τη μια πλευρά παρουσιάζει τον πατέρα της ως άγαλμα

Marble-heavy, a bag full of God,

Ghastly statue with one gray toe

Big as a Frisco seal.

And a head in the freakish Atlantic.

και από την άλλη σαν έναν Γερμανό Ναζί.

    Η Σύλβια έχασε τον πατέρα της από γάγγραινα και φαίνεται ότι δεν τι ξεπέρασε ποτέ ουσιαστικά , καθώς ο θάνατος του τη συνόδευε σε κάθε στιγμή της ενήλικης ζωής της. Για αυτό το λόγο φαίνεται και στην καθημερινότητά της αλλά και στο συγγραφικό της έργο η εμμονή που είχε αποκτήσει η ίδια για το θάνατο κάνοντάς τη να θέλει επανειλημμένα να τον συναντήσει.

Ωστόσο όταν η πρώτη απόπειρά της ν’ αυτοκτονήσει αποτυγχάνει, επιλέγει μεταφορικά να τον συναντήσει μέσω του άντρας της Τεντ Χιούζ. Σύμφωνα με τη θεωρία της ψυχανάλυσης, η Σύλβια ίσως είναι προσκολλημένη σε κάποιο στάδιο ψυχοσεξουαλικής ανάπτυξης και πιο συγκεκριμένα στο τρίτο στάδιο που είναι το φαλλικό στο οποίο αναπτύσσεται το σύμπλεγμα της Ηλέκτρας (το αντίστοιχο Οιδιπόδειο για τ’ αγόρια) και κάνει το κορίτσι να θέλει να «παντρευτεί» τον πατέρα του μέσα από κάποιον που του μοιάζει. Τα στάδια είναι πέντε: Το στοματικό, (1^ο έτος ηλικίας) , το πρωκτικό(2^ο-3^ο έτος), το φαλλικό (3^ο – 7^ο έτος ηλικίας) , το στάδιο της λανθάνουσας σεξουαλικότητας (7^ο – 11^ο έτος) και το γεννητικό στάδιο (εφηβεία) [4].

Παρότι η ίδια σε συνέντευξή της στο BBC επέμεινε ότι το πρόσωπο του ποιήματος είναι διαφορετικό [2], διακρίνονται πολλά κοινά στοιχεία.

4 Σημεία Ταύτισης με το Πρόσωπο του Ποιήματος

1. Kαι οι δυο έχασαν τον πατέρα τους σε νεαρή ηλικία (η Σύλβια οχτώ η πρωταγωνίστρια του ποιήματος δέκα) και οι δύο πατεράδες έχουν καταγωγή από τη Γερμανία (ο Όττο Πλάθ ήταν μετανάστης από τη Γερμανία).
2. Kαι οι δυο φαίνονται να πνίγονται στην πραγματικότητά τους κάτι που φανερώνει τα στοιχεία της σχιζοειδούς διαταραχής που αναφέραμε.

You do not do, you do not do

 Anymore, black shoe In which I have lived like a foot 

 For thirty years, poor and white,  

Barely daring to breathe or Achoo

3. Kαι οι δυο προσπάθησαν να δώσουν τέλος στη ζωή τους στα είκοσι τους έτη

At twenty I tried to die And get back, back, back to you

4. Και τέλος και οι δύο συνάντησαν έναν άντρα που δεν τους συμπεριφέρθηκε σωστά

The vampire who said he was you 

 And drank my blood for a year,

Seven years, if you want to know  

   Βουτιά στα Βαθιά Νερά της Plath

 Προσωπικά πιστεύω πώς ηρωίδα και Σύλβια αποτελούν δυο όψεις του ίδιου νομίσματος. Ίσως μέσα από αυτό της το ποίημα να «χρησιμοποίησε» ένα διαφορετικό πρόσωπο ως μέσον για να εκφράσει τις πιο σκοτεινές της στιγμές, καθώς φαίνεται να παρομοιάζει τον πατέρα της με έναν γερμανό Ναζί ο οποίος ήταν τρομακτικός και την καταπίεζε , πράγμα που μπορεί αν συγκριθεί με την πίεση που ζούσε στην καθημερινή της ζωή λόγω του θανάτου του και για αυτό το λόγο επιχειρούσε να βάλει ένα τέλος στη ζωή της. Αργότερα βρήκε το πρόσωπο του στον άντρα της Τέντ Χιούζ ο οποίος μέσα από τις ατασθαλίες του της έπινε το αίμα όπως και ο βρικόλακας του ποιήματος. Το γεγονός ότι ξεσπάει μέσα από αυτό ,βρίζοντας τον και μιλώντας για ένα ιδιαίτερα επίπονο θέμα , αυτό του ολοκαυτώματος , δείχνει τη σκοτεινή πλευρά του εαυτού της μέσα από τις περιπέτειές της (απόπειρα αυτοκτονίας, νοσηλεία, συζυγική εγκατάλειψη, ψυχολογικές διαταραχές).

Μέσα από το συγκεκριμένο αφήγημά της λοιπόν, το οποίο αποτελεί αποκορύφωση του συνολικού της έργου , εκφράζεται ελεύθερα , χωρίς λογοκρισία με ελεύθερους συνειρμούς κάτι που η ψυχαναλυτική θεωρία ονομάζει καθαρτική μέθοδο, δηλαδή το άτομο εκφράζοντας ελεύθερα όποια σκέψη, συναίσθημα και συμπεριφορά έχει περάσει από το ασυνείδητό τους στο συνειδητό και αισθάνονται μια «κάθαρση» , μια ανακούφιση. Εξάλλου ο ίδιος ο Φρόιντ αναφέρει πως η λογοτεχνία αποτελεί το ενδιάμεσο μεταξύ των ονείρων και της πραγματικότητας και αυτός που έγραφε, πρόβαλλε όψεις του «Εγώ» του μέσα από τους ήρωες του , βγάζοντας προς τα έξω αυτά που βρίσκονται στο κατώτερο και μη προσβάσιμο στρώμα του ψυχισμού , του υποσυνείδητου του δηλαδή [5].

   Τελειώνοντας λοιπόν αυτή την απόπειρα ανάλυσης της ψυχολογίας της διάσημης διηγηματογράφου , αυτό που προξενεί εντύπωση ήταν το γεγονός ότι η παιδική ηλικία μπορεί να επηρεάσει σε τόσο μεγάλο βαθμό την ενήλικη ζωή και να αφήσει τόσο σοβαρά τραύματα. Παρόλα αυτά , χάρις σε αυτά της τα βιώματα κατάφερε να προσφέρει πολλά στο σύγχρονο λογοτεχνικό κόσμο και όχι μόνο , φέρνοντας στην επιφάνεια τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία και την υπεροχή του ανδρικού φύλου ειδικά στην αμφιλεγόμενη μεταπολεμική περίοδο.

Σχόλια

*Σχιζοειδής διαταραχή: παθητικότητα μπροστά σε δυσάρεστες καταστάσεις, αποστασιοποίηση από τα συναισθήματα , ονειροπόληση και απορρόφηση στον εαυτό και τις ιδέες.

Πηγές

[1] Sami M., Resistance against Conformity: A Psychoanalytical Study of Sylvia Plath’s Confessional Poetry with special reference to “Daddy” and “Cut. , 2017

[2] De Nerveaux L., The Freudian MusePsychoanalysis and the Problem of Self-Revelation in Sylvia Plath’s “Daddy” and “Medusa”. , 2007

[3] Sylvia Plath Daddy. Poetry Foundation.

[4] Freud, S., Introduction to Psychoanalysis,1916

[5] Freud, S., The Interpretation of Dreams, 1899

Συντάκτρια

Μαρία Ευσταθίου