Μπλε Χριστούγεννα: 3 Ποιήματα για τη Μελαγχολία των Χριστουγέννων

What is Christmas?  It is tenderness for the past, courage for the present, hope for the future.  It is a fervent wish that every cup may overflow with blessings rich and eternal, and that every path may lead to peace.

Agnes M. Pharo [1]

Χριστούγεννα, μία εποχή, χιλιάδες συναισθήματα. Για κάποιους, ευκαιρία για μια ανάπαυλα, για αναστοχασμό και στοχοθεσία. Για άλλους, καιρός για πνευματική αναζήτηση και θρησκευτική αγαλλίαση. Μια γιορτή που έχει ως στόχο την ένωση των ανθρώπων, την προσφορά και ευαισθητοποίηση προς τους μη προνομιούχους και πάνω από όλα, την αγάπη. 

Υπάρχει βέβαια και μια μερίδα ανθρώπων για τους οποίους τα Χριστούγεννα είναι πονεμένη ιστορία ή και ασήμαντη γιορτή. Που αυτή την εποχή δεν έχουν χαρούμενες αναμνήσεις και δε νιώθουν οικογενειακή θαλπωρή. Ανάμεσά τους και κάποιοι ποιητές.

Οι ποιητές έχουν έναν διαφορετικό τρόπο να παρουσιάζουν την πραγματικότητα, πολλές φορές αντισυμβατικό. Έχουν τον τρόπο τους να ταράζουν τα δεδομένα μας και να μας προσφέρουν μια άλλη όψη της ζωής που μπορεί να μην είχε περάσει καν από το μυαλό μας.  Ας δούμε τα Χριστούγεννα όπως οι ποιητές τα παρουσιάζουν μέσα από 3 Χριστουγεννιάτικα ποιήματα, ας βιώσουμε την μελαγχολία τους ώστε να φτάσουμε στην αισιοδοξία.

Τα λυπημένα Χριστούγεννα των ποιητών- Μίλτος Σαχτούρης

στην Ελένη Θ. Κωνσταντινίδη

Είναι τα λυπημένα Χριστούγεννα 1987
είναι τα χαρούμενα Χριστούγεννα 1987
ναι, τα χαρούμενα Χριστούγεννα 1987!
σκέπτομαι τόσα δυστυχισμένα Χριστούγεννα…
Α! ναι είναι πάρα πολλά.
Πόσα δυστυχισμένα Χριστούγεννα πέρασε
ο Διονύσιος Σολωμός
πόσα δυστυχισμένα Χριστούγεννα πέρασε
ο Νίκος Εγγονόπουλος
πόσα δυστυχισμένα Χριστούγεννα πέρασε
ο Μπουζιάνης
πόσα ο Σκλάβος
πόσα ο Καρυωτάκης
πόσα δυστυχισμένα Χριστούγεννα
πέρασε ο Σκαλκώτας
πόσα
πόσα
Δυστυχισμένα Χριστούγεννα Ποιητών.

Πηγή: Ελληνικά Ποιήματα για τα Χριστούγεννα

Ο Μίλτος Σαχτούρης, ποιητής της 1ης Μεταπολεμικής γενιάς, ξεχώρισε από τους ομότεχνούς του για την εξπρεσιονιστική γραφή με εφιαλτικά σύμβολα. Τα ποιήματά του εκφράζουν το ατομικό άγχος όμως “μέσα στο έργο του είναι διάσπαρτος ο απόηχος του άγχους μιας ολόκληρης εποχής”. [2]

Τα Χριστούγεννα αποτελούν σταθερό θέμα στην ποίηση του Σαχτούρη. Όπως γίνεται αντιληπτό, για τον ποιητή, δεν ήταν η γιορτή χαράς και ζεστασιας με θρησκευτικό και κοινωνικό υπόβαθρο, αλλά μια γιορτή στενοχώριας και θανάτου. Στο ποίημά του Τα Λυπημένα Χριστούγεννα των Ποιητών εξερευνά την επίδραση των Χριστουγέννων στους ποιητές και δίνει στον αναγνώστη μια διαφορετική ματιά όσον αφορά αυτή την γιορτή. Όπως και στην υπόλοιπη ποίησή του, έτσι και εδώ επικρατεί ένα αίσθημα απαισιοδοξίας.

Με αυτόν τον τρόπο είναι σα να επιβεβαιώνει τη γενική παραδοχή πως οι ποιητές και οι καλλιτέχνες είναι άνθρωποι δυστυχισμένοι και μοναχικοί. Μια εποχή που ο κόσμος τη θεωρεί χαρούμενη, οι ποιητές τη βιώνουν με μη συμβατικό τρόπο. Καταφεύγει επομένως, σε μια υπερβατική ερμηνεία ώστε να αναδείξει μια διαφορετική πλευρά της γιορτινής αυτής εποχής και να μας βάλει να συλλογιστούμε. Ακολουθεί δηλαδή πιστά έναν από τους σκοπούς της ποίησης, να ταράξει τα νερά και να αποτινάξει από τους ανθρώπους κάθε αυτονόητο και δεδομένο.

Περισσότερα για την επιρρέπεια των ποιητών σε ψυχικές ασθένειες μπορείς να διαβάσεις στο αφιέρωμα Ποιητική Αυτοχειρία: Σωματικός Θάνατος- Πνευματική Αθανασία που θα βρεις ΕΔΩ. 

Το ταξίδι των μάγων- Ζωή Καρέλλη

Έπρεπε νάμαστε τρεις.
Αν δεν ήταν τόσο σκοτάδι,
θα καταλάβαινα ίσως, γιατί
έχω μείνει τόσο μονάχος.

Πόσο έχω ξεχάσει.
Πρέπει απ’ αρχής πάλι το ταξίδι
ν’ αρχίσει.
Πότε ξεκινήσαμε, τότε, οι τρεις;
Ή μήπως, κάποτε, είχαμε ανταμώσει…
Μαζύ πορευτήκαμε ένα διάστημα,
όσο μας οδηγούσε άστρο λαμπρό.
Αυτό άλλαξε την οδό ή εγώ
τίποτα πια να δω δεν μπορώ;
Πού βρίσκομαι τώρα, σε τέτοιον καιρό,
σκληρό, ανένδοτο, δύσκολο,
εγώ, ανήσυχος, βιαστικός.
Μήπως κι’ η ώρα πλησίασε;
Πού να το ξέρω!

Πού είναι τα δώρα;
είχαμε τότε τοιμάσει δώρα
ήμερα, ήσυχα
δώρα ημών των ταπεινών, χρυσόν
λίβανον και σμύρναν άλλοτε
με θαυμασμό κι’ ευλάβεια τού φέρναμε.

Τώρα σ’ αυτόν τον καιρό
σίδερο, κεραυνό και φωτιά.

Ήμασταν τρεις,
τώρα κανέναν άλλον δε βλέπω
κι’ αισθάνομαι τα χέρια μου
πότε άδεια, πότε βαριά.
Βασιλείς τότε προς τον βασιλέα
του κόσμου, τώρα κανείς
δε βασιλεύει με βεβαιότητα.
Σκοτάδι βαρύ. Ποιος μ’ οδηγεί;
Δίχως συντροφιά,
δίχως άστρο κανένα πηγαίνω.
Μόνη προσφορά, η μεγάλη που γνωρίζω,
συμφορά της στέρησής Του.
Τι να προσφέρω σημάδι ευλάβειας
κι’ υποταγής; Εμείς, άνθρωποι
της παράφορης τούτης εποχής,
τι μπορούμε, δικό μας, ευτυχείς
να Του δώσουμε; Είναι ανάγκη
να βρούμε την προσφορά.
Τίποτα δεν προσφέρει της ψυχής μας
ο τόσος αγώνας.
Χρυσόν, λίβανον και σμύρναν
άλλοτε, δώρα απλά.
Μας παιδεύει η ασυμπλήρωτη προσφορά.
Τώρα που πορεύομαι στο σκοτάδι,
χωρίς τη χαρά των δώρων, μονάχος,
δεν έχω παρά τον εαυτό μου να δώσω.

Εν συντριβή βαδίζοντα.

Πηγή: Ελληνικά Ποιήματα για τα Χριστούγεννα

Ως ποιήτρια της 1ης μεταπολεμικής γενιάς, η Ζωή Καρέλλη χρησιμοποιεί στην ποίησή της στοιχεία από τη μιζέρια της ζωής εκείνης της εποχής. [3] Η ποίησή της διακατέχεται από το αίσθημα της απελπισίας και της ματαιότητας που ήταν χαρακτηριστικό της μεταπολεμικής γενιάς λογοτεχνών. Το ποίημα ζωγραφίζει την εικόνα της εξαθλίωσης της εποχής. Χρησιμοποιώντας την ιστορία των 3 μάγων, δημιουργεί μια αλληγορία μεταξύ της ιστορίας της γέννησης του Χριστού και της απώλειας των αξιών και των ιδανικών που επικρατούσαν προ-πολεμικά: “Μόνη προσφορά, η μεγάλη που γνωρίζω,/συμφορά της στέρησής Του.“

Στρεβλώνει με κυνικότητα αλλά και έναν στενάχωρο τόνο την ιστορία της γεννήσεως για να τονίσει την υποβάθμιση των αξιών του ανθρώπου:  “Εμείς, άνθρωποι/της παράφορης τούτης εποχής“.

Το Παιδί με τη Σάλπιγγα – Νικηφόρος Βρεττάκος

Αν μπορούσες να ακουστείς
θα σου έδινα την ψυχή μου
να την πας ως την άκρη του κόσμου.
Nα την κάνεις περιπατητικό αστέρι ή ξύλα
αναμμένα για τα Χριστούγεννα – στο τζάκι του Νέγρου
ή του Έλληνα χωρικού.
Να την κάνεις ανθισμένη μηλιά
στα παράθυρα των φυλακισμένων.
Εγώ μπορεί να μην υπάρχω ως αύριο.

Αν μπορούσες να ακουστείς
θα σου έδινα την ψυχή μου
να την κάνεις τις νύχτες
ορατές νότες, έγχρωμες,
στον αέρα του κόσμου.

Να την κάνεις αγάπη.

Πηγή: Alternactive

Θέλω να κλείσω το σημερινό αφιέρωμα με έναν πιο χαρούμενο και ελπιδοφόρο τόνο. Ο ανθρωπιστής ποιητής Νικηφόρος Βρεττάκος μας μεταφέρει τις αξίες του μέσα από αυτο το ποίημα [4]. Απευθύνεται στα παιδιά, στην φαντασία και καλοσύνη που κατέχουν, και εναποθέτει τις ελπίδες του για έναν πιο ανθρωπιστικό κόσμο πάνω τους. Τα παιδιά μπορούν να πάρουν την ψυχή των μεγάλων, να την πλάσουν στα μικρά τους χεράκια και να την κάνουν αγάπη. Αρκεί οι ενήλικες να θέλουν να ακούσουν αυτή την αλλαγή. Να θέλουν να δουν πως είμαστε όλοι ίσοι άνθρωποι αυτής της γης.

 Καθώς διαβάζω αυτό το ποίημα, νιώθω ένα ρίγος να με διαπερνά, και μια στενοχώρια να κυλάει από τα μάτια. Γεμίζω ελπίδα και ζεστασιά. Ο ποιητής καταφέρνει να ρίξει μια αχτίδα θετικότητας στη μουντή καθημερινότητα, δε νομίζεις; 

Οι καιροί μπορεί να είναι δύσκολοι, μπορεί να νιώθουμε πως “Τίποτα δεν προσφέρει της ψυχής μας/ ο τόσος αγώνας” και πως τα δικά μας Χριστούγεννα φέτος θα είναι “Δυστυχισμένα Χριστούγεννα Ποιητών” μα ας ακούσουμε το κάλεσμα του Βρεττάκου και ας κάνουμε τις ψυχές μας “ορατές νότες, έγχρωμες” κόντρα στου καιρού τις παραλογίες.

Καλές γιορτές, γεμάτες αγάπη, υγεία και αλτρουισμό εύχομαι σε όλους!

Πηγές

[1] Agnes Mae Pharo

[2] Μίλτος Σαχτούρης. Σαν Σήμερα

[3] Ζωή Καρέλλη, Η άνθρωπος: Μια γυναικεία ποιητική γραφή. MaxMag

[4] Το Παιδί με τη Σάλπιγγα. Ο Ευρυτανικός Παλμός