Ολοκαύτωμα- 2 Ποιήματα Φόρος Τιμής στα Θύματα

Διεθνής Ημέρα Μνήμης για τα Θύματα του Ολοκαυτώματος έχει ανακηρυχθεί η 27η Ιανουαρίου από τον ΟΗΕ. Μια μαύρη κηλίδα στην ιστορία της ανθρωπότητας, ένα έγκλημα που οφείλουμε να θυμόμαστε. Όπως είπαμε και στο αφιέρωμα για την Παγκόσμια Ημέρα Μνήμης και Αξιοπρέπειας για τα θύματα του εγκλήματος της γενοκτονίας, μόνο με τη μνήμη μένουν οι ψυχές των γενοκτονημένων ζωντανές.

Καθώς γράφω αυτές τις γραμμές νιώθω έναν κόμπο στο λαιμό μου. Δεν έζησα η ίδια το Ολοκαύτωμα, είμαι πολύ νέα. Έχω ακούσει και διαβάσει όμως για αυτό. Έχω δει φωτογραφίες από βαλίτσες θυμάτων στιβαγμένες, τατουαζ με αριθμούς σε ανθρώπους σα να είναι αντικείμενα. Αυτό ήταν οι άνθρωποι για τη ναζιστική Γερμανία,σειριακοί αριθμοί που περίμεναν τη σειρά τους για τη σφαγή ώστε μέσα από τις στάχτες τους να αναδειχθεί η Άρια φυλή.

Αυτό το άρθρο είναι ο ελάχιστος φόρος τιμής που μπορώ να πληρώσω στα θύματα και τις οικογένειές τους. Μέσω της ποίησης ας κρατήσουμε άσβεστη τη φλόγα της μνήμης εκατομμυρίων αθώων θυμάτων.

Ιστορικό πλαίσιο

Προτού πάμε όμως στην ποίηση ας δούμε λίγο το ιστορικό πλαίσιο του ολοκαυτώματος.

Όλα ξεκίνησαν το 1933 όταν ο Αδόλφος Χίτλερ ανέλαβε την καγκελαρία της Γερμανίας. Εκλεγμένος από το λαό, έχοντας στα χέρια του την εξουσία μιας χώρας, έβαλε μπροστά τα σχέδιά του για εξαγνισμό της Γερμανίας από την Εβραϊκή φυλή που θεωρούσε πως ήταν η ρίζα των προβλημάτων της χώρας. Οι στόχοι του ήταν δύο:

Φυλετικός εξαγνισμός της γερμανικής φυλής, την οποία θεωρούσε Άρια
Και επεκτατισμός

Ξεκίνησε ανοίγοντας το πρώτο στρατόπεδο συγκέντρωσης στο Dachau [1] τον Μάρτιο του 1933, μόλις 2 μήνες μετά την εκλογή του. Από εκεί και πέρα ήταν ασταμάτητος.

Οι πρώτοι κρατούμενοι ήταν Κομμουνιστές όμως σιγά σιγά ξεκίνησε να φυλακίζει και μη- Άριους.

Ποιοί δεν θεωρούνταν καθαρόαιμοι, Άριοι; Σύμφωνα με το Νόμο της Νυρεμβέργης του 1935 όσοι είχαν 3 ή 4 παππούδες και γιαγιάδες εβραϊκής καταγωγής [2]. Έτσι ξεκίνησε ο στιγματισμός και η καταδίωξη των Εβραίων.

Για να ξεχωρίζουν από τους υπόλοιπους, οι Εβραίοι έπρεπε να φορούν ένα διακριτικό με αστέρι που συμβόλιζε το αστέρι του Δαβίδ [3]. Αυτό τους έκανε στόχους σε λεκτικές και σωματικές επιθέσεις και κοινωνικές διακρίσεις. Αποκορύφωμα αυτής της κατάστασης η Νύχτα των Κρυστάλλων, το πρώτο πογκρομ εναντίων των Εβραίων της ναζιστικής Γερμανίας. Εβραϊκές επιχειρήσεις λεηλατήθηκαν και καταστράφηκαν, Εβραίοι αιχμαλωτίστηκαν και οδηγήθηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης.

Στρατόπεδα συγκέντρωσης [4]

Τα στρατόπεδα συγκέντρωσης της ναζιστικής Γερμανίας δεν είχαν καμία σχέση με τις σύγχρονες φυλακές· ήταν ένα καθεστώς από μόνα τους. Διοικούνταν από τους SS, μια ελίτ ομάδα στρατιωτών, γνωστή για τον απάνθρωπο τρόπο διοίκησης. Στην αρχή, τα στρατόπεδα συγκέντρωσης χρησίμευαν μόνο για την αιχμαλωσία πολιτικών αντιπάλων του ναζιστικού καθεστώτος. Σταδιακά όμως εξαπλώθηκαν και άρχισαν να αιχμαλωτίζουν σε αυτά μειονότητες από τη Γερμανία, κυρίως Εβραίους, και από άλλες κατεκτημένες χώρες.

Άουσβιτς, κύρια είσοδος. Source: History.com

Οι κρατούμενοι έκαναν εξαναγκαστική εργασία, σπάζοντας πέτρες ή κατασκευάζοντας αντικείμενα για το ναζιστικό καθεστώς. Σε πολλούς από τους κρατούμενους γίνονταν ιατρικά πειράματα ενώ ένα μεγάλο ποσοστό οδηγούνταν στους θαλάμους αερίων για άμεση θανάτωση.

Όλα ήταν μέρος του σχεδίου του Χίτλερ που ονομαζόταν Τελική Λύση και είχε ως κεντρικό σκοπό τον αφανισμό των Εβραίων, τον εξαγνισμό της Γερμανικής φυλής και την εξάπλωση του ναζιστικού καθεστώτος.

Την αρχή του τέλους για τους αποτρόπαιους θανάτους σήμανε η απελευθέρωση του μεγαλύτερου στρατοπέδου συγκέντρωσης, Άουσβιτς-Μπίρκεναου, από τη Σοβιετική Ένωση στις 27 Ιανουαρίου 1945. Για αυτό το λόγο καθιερώθηκε ως Ημέρα Μνήμης των Θυμάτων του Ολοκαυτώματος η 27η Ιανουαρίου.

2 ποιήματα για το Ολοκαύτωμα

Όπως είχε πει ο Theodore Adorno, το να γράφει κανείς ποίηση μετά το Άουσβιτς είναι βάρβαρο [5]. Το γεγονός πως οι αποτρόπαιες πράξεις του ναζισμού μπορούν να γεννήσουν κάτι τόσο όμορφο όσο η ποίηση θα έπρεπε να είναι αποτρεπτικό για να γράψει κανείς. Οι άνθρωποι της τέχνης όμως δεν μπόρεσαν να μείνουν με τα χέρια σταυρωμένα και να μην ασκήσουν το καθήκον τους· να καταγράψουν τα γεγονότα, να αφυπνίσουν τους αναγνώστες και να αποδώσουν φόρο τιμής.

First the came- Pastor Martin Niemöller

Ένα δυνατό ποίημα από μια αμφιλεγόμενη φιγούρα. Ο πάστορας Niemöller αρχικά ήταν υποστηρικτής του ναζιστικού καθεστώτος.Θεωρούσε πως θα έφερνε ευημερία και θα επανέφερε τη Γερμανία σε θέση ισχύος. Έτσι όταν έβλεπε το καθεστώς να φυλακίζει και να διαπράττει εγκλήματα σε βάρος μειονοτήτων ή ανθρώπων με διαφορετικές πολιτικές πεποιθήσεις, έμενε άπραγος. Μέχρι που ήρθε και η δική του σειρά. Το ναζιστικό καθεστώς θέλησε να ελέγχει και την εκκλησία, διαγράφοντας κομμάτια από τη Βίβλο τα οποία θεωρούσαν Εβραϊκά και όχι μόνο. Οι διαμαρτυρίες του Niemöller έγιναν έντονες και οδήγησαν στην κράτησή του στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Sachsenhausen το 1937.

Tο παρακάτω ποίημα γράφτηκε μετά το τέλος του πολέμου από τον ίδιο σαν ένδειξη μετάνοιας.

First they came for the Communists
And I did not speak out
Because I was not a Communist
Then they came for the Socialists
And I did not speak out
Because I was not a Socialist
Then they came for the trade unionists
And I did not speak out
Because I was not a trade unionist
Then they came for the Jews
And I did not speak out
Because I was not a Jew
Then they came for me
And there was no one left
To speak out for me [6]

Ένα ποίημα για όλους του Γερμανούς που, αν και αθώοι, στάθηκαν άπραγοι όταν το ναζιστικό καθεστώς σκότωνε και καταπίεζε εκατομμύρια συνανθρώπους τους. Μέχρι να έρθει και η δική τους ώρα, και να μην υπάρχει κανείς να τους υπερασπιστεί.

Αντί να φωνασκώ- Μανόλης Αναγνωστάκης

Ο Μανόλης Αναγνωστάκης είναι μια από τις εμβληματικές φιγούρες της ποίησης της Α’ μεταπολεμικής γενιάς. Ένας ποιητής που καταφέρνει να φέρει την ιστορία μπροστά στον αναγνώστη, όχι από μια απόμακρη σκοπιά, αλλά από την προσωπική, τη βιωματική. Σύμφωνα με τη Φραγκίσκη Αμπάτζογλου, ο Αναγνωστάκης γράφει “στραμμένος προς τον αναγνώστη” [7] όπως θα παρατηρήσεις και στο παρακάτω ποίημα. Το συγκεκριμένο είναι αφιερωμένο σε Εβραίους φίλους του από τη Θεσσαλονίκη που εξοντώθηκαν από τους ναζί.

Αντί να φωνασκώ και να συμφύρομαι

Με τους υπαίθριους ρήτορες και τους αγύρτες
– Μάντεις κακών και οραματιστές –
Όταν γκρεμίστηκε το σπίτι μου
Και σκάφτηκε βαθιά με τα υπάρχοντα
(Και δεν μιλώ εδώ για χρήματα και τέτοια)
Πήρα τους δρόμους μοναχός σφυρίζοντας.
Ήτανε βέβαια μεγάλη η περιπέτεια
Όμως η πόλις φλέγονταν τόσο όμορφα
Ασύλληπτα πυροτεχνήματα ανεβαίνανε
Στον πράο ουρανό με διαφημίσεις
Αιφνίδιων θανάτων κι αλλαξοπιστήσεων.
Σε λίγο φτάσανε και τα μαντάτα πως
Κάηκαν όλα τα επίσημα αρχεία και βιβλιοθήκες
Οι βιτρίνες των νεωτερισμών και τα μουσεία
Όλες οι ληξιαρχικές πράξεις γεννήσεων
Και θανάτων – έτσι που πια δεν ήξερε
Κανείς αν πέθανε ή αν ζούσε ακόμα –
Όλα τα δούναι και λαβείν των μεσιτών
Από τους οίκους ανοχής τα βιβλιάρια των κοριτσιών
Τα πιεστήρια και τα γραφεία των εφημερίδων.
Εξαίσια νύχτα, τελεσίδικη και μόνη
Οριστική (όχι καθόλου όπως οι λύσεις
Στα περιπετειώδη φιλμ).
Τίποτα δεν πουλιόταν πια.
Έτσι λαφρύς και περιττός πήρα τους δρόμους
Βρήκα την Κλαίρη βγαίνοντας.
Απ’ τη Συναγωγή κι αγκαλιασμένοι
Κάτω απ’ τις αψίδες των κραυγών
Περάσαμε στην άλλη όχθη με τις τσέπες
Χωρίς πια χώματα, φωτογραφίες και τα παρόμοια.
Τίποτα δεν πουλιόταν πια. [8]

Ένα βαθύ και συγκινητικό ποίημα, γεμάτο συμβολισμούς για το Ολοκαύτωμα. Εκπέμπει ένα αίσθημα ενότητας και συλλογικότητας με τον απόηχο μιας νεκρικής ηρεμίας. Ο Αναγνωστάκης καταφέρνει να αιχμαλωτίσει το αίσθημα φρίκης του θανάτου των ανθρώπων αποδίδοντας όμως και μια απόκοσμη γαλήνη. Ένα ποίημα που το διαβάζεις με κρατημένη την ανάσα.

Σκέψεις

Κι αν θέλετε να κρατήσετε κάτι από όλα αυτά ας είναι αυτές οι τελευταίες σκέψεις. Το ολοκαύτωμα αφαίρεσε κάθε ίχνος ανθρωπιάς από τους εμπλεκόμενους. Έκανε τους θύτες απάνθρωπα τέρατα και τα θύματα αριθμούς προς πειραματισμό και εξόντωση. Πέφτει στα χέρια μας το βάρος να διαφυλάξουμε τη μνήμη των ανθρώπων αυτών και να σιγουρευτούμε πως ένα τέτοιο έγκλημα κατά της ανθρωπότητας δεν θα διαπραχθεί ξανά. Η ζωή κάθε ανθρώπου είναι ανεκτίμητη και κανείς δεν έχει το δικαίωμα να την αφαιρεί με το έτσι θέλω.