Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας- 3 Ποιήτριες που Άφησαν Ιστορία

8 Μαρτίου. Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας. Μια γιορτή για το γυναικείο φύλο και μια ευκαιρία να γιορτάσουμε εμάς και όλες τις σημαντικές για εμάς γυναίκες. Πως γιορτάζεις συνήθως αυτή την ημέρα; Με λουλούδια στη γυναίκα της ζωής σου; Με μια ζεστή αγκαλιά; Με ένα απλό “χρόνια πολλά”; Φέτος ετοιμάσου για μια διαφορετική, ποιητική Ημέρα της Γυναίκας!

Από την Elizabeth Barrett Browning μέχρι τη Maya Angelou και από τη Σαπφώ μέχρι την Κική Δημουλά, οι γυναίκες έχουν αφήσει το σημάδι τους στην Ελληνική και την Παγκόσμια λογοτεχνία. Σήμερα θα τιμήσουμε τρεις από αυτές που ύμνησαν τη γυναικεία φύση, έφεραν στο προσκήνιο την καταπίεση του γυναικείου φύλου και κατάφεραν έτσι να ανυψώσουν το ηθικό των γυναικών και να αφήσουν ιστορία. Ο λόγος για την Κική Δημουλά, την Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ και τη Ζωή Καρέλλη.

Ζωή Καρέλλη- Η Άνθρωπος

Ζωή Καρέλλη. Μια ποιήτρια λιγότερο γνωστή στο ευρύ κοινό μα με γλώσσα δυναμική και ανθρώπινη. Την απασχόλησε αρκετά η εμφάνιση της γυναίκας στα γράμματα και για αυτό, όπως θα παρατηρήσεις, η ποίηση της ασχολείται με το γυναικείο φύλο.

Η Άνθρωπος

Εγώ γυναίκα, η άνθρωπος,
ζητούσα το πρόσωπό Σου πάντοτε,
ήταν ώς τώρα του ανδρός
και δεν μπορώ αλλιώς να το γνωρίσω.

Ποιος είναι και πώς
πιο πολύ μονάχος,
παράφορα, απελπισμένα μονάχος,
τώρα, εγώ ή εκείνος;
Πίστεψα πως υπάρχω, θα υπάρχω,
όμως πότε υπήρχα δίχως του
και τώρα,
πώς στέκομαι, σε ποιο φως,
ποιος είναι ο δικός μου ακόμα καϋμός;
Ω, πόσο διπλά υποφέρω,
χάνομαι διαρκώς,
όταν Εσύ οδηγός μου δεν είσαι.

Πώς θα δω το πρόσωπό μου,
την ψυχή μου πώς θα παραδεχτώ,
όταν τόσο παλεύω
και δεν μπορώ ν' αρμοστώ.

«Ότι διά σου αρμόζεται
γυνή τω ανδρί.»

Δεν φαίνεται ακόμα το τραγικό
του απρόσωπου, ούτε κι εγώ
δεν μπορώ να το φανταστώ ακόμα, ακόμα.
Τί θα γίνει που τόσο καλά,
τόσα πολλά ξέρω και γνωρίζω καλλίτερα,
πως απ' το πλευρό του δεν μ' έβγαλες.

Και λέω πως είμαι ακέριος άνθρωπος
και μόνος. Δίχως του δεν εγινόμουν
και τώρα είμαι και μπορώ
κι είμαστε ζεύγος χωρισμένο, εκείνος
κι εγώ έχω το δικό μου φως,
εγώ ποτε, σελήνη,
είπα πως δεν θα βαστώ απ' τον ήλιο
κι έχω τόσην υπερηφάνεια
που πάω τη δική του να φτάσω
και να ξεπεραστώ, εγώ,
που τώρα μαθαίνομαι και πλήρως
μαθαίνω πως θέλω σ' εκείνον ν' αντισταθώ
και δεν θέλω από κείνον τίποτα
να δεχτώ και δε θέλω να περιμένω.

Δεν κλαίω, ούτε τραγούδι ψάλλω.
Μα γίνεται πιο οδυνηρό το δικό μου
ξέσκισμα που τοιμάζω,
για να γνωρίσω τον κόσμο δι' εμού,
για να πω το λόγο δικό μου,
εγώ που ώς τώρα υπήρξα
για να θαυμάζω, να σέβομαι και ν' αγαπώ,

εγώ πια δεν του ανήκω
και πρέπει μονάχη να είμαι,
εγώ, η άνθρωπος.

Πηγή: Τα ποιήματα της Ζωής Καρέλλη, τόμος δεύτερος (1955-1973), Οι Εκδόσεις των Φίλων, Αθήνα 1973, σ. 123-124. http://photodentro.edu.gr/photodentro/women_poetry_pidx0051855/texts/index_1_15_karelli.html

Με το ποίημα της, “Η άνθρωπος” αναφέρεται στο ζήτημα της θέσης της γυναίκας στην κοινωνία. Για πολλά χρόνια η γυναίκα θεωρούνταν πως δεν έχει θέση στα γράμματα, αλλά και όταν έγραφε έπρεπε να υποδυθεί πολλές φορές έναν άντρα για να δει το έργο της δημοσιευμένο. 

Στο συγκεκριμένο ποίημα η ποιήτρια προσδιορίζει τον εαυτό της σαν άνθρωπο γένους θηλυκού και όχι σαν γυναίκα. Με αυτό τον τρόπο δείχνει σε όλους εμάς πως θέλει να την βλέπει ο κόσμος. Σαν άνθρωπο πρώτα, πριν την ονομάσουμε γυναίκα.

Στο ποίημα της περιγράφει όλες τις στιγμές που μια γυναίκα χωρίς άντρα δεν μπορεί να σταθεί.

ζητούσα το πρόσωπό Σου πάντοτε,/ ήταν ώς τώρα του ανδρός/ και δεν μπορώ αλλιώς να το γνωρίσω.

Πως η κοινωνία έχει ορίσει ότι χωρίς έναν άντρα δεν μπορεί να αυτοπροσδιοριστεί.

Πίστεψα πως υπάρχω, θα υπάρχω,/ όμως πότε υπήρχα δίχως του

Ο συγκεκριμένος στίχος μάλιστα με το που τον διάβασα μου θύμισε την υποχρέωση των γυναικών παλαιότερα να παίρνουν το επίθετο του πατέρα τους και αργότερα του άντρα τους. Και λέω παλαιότερα γιατί πλέον, αν και συνεχίζει να υπάρχει σαν παράδοση, είναι θέμα επιλογής. Παλαιότερα, χωρίς άντρα δεν υπήρχες. Έπρεπε πάντοτε σε κάποιον να ανήκεις, σε κάποιον πέρα από τον εαυτό σου. Να είσαι η Σελήνη στον ήλιο του.

Μέσα από αυτές τις διαπιστώσεις που κάνει η ποιήτρια, καταλήγει σε μια απόφαση

μαθαίνω πως θέλω σ’ εκείνον ν’ αντισταθώ/ και δεν θέλω από κείνον τίποτα/ να δεχτώ και δε θέλω να περιμένω.

Βλέπει πως και χωρίς εκείνον μπορεί στα πόδια της να σταθει, πως είναι αυτόφωτο ον και πλέον

“δεν του ανήκω/ και πρέπει μονάχη να είμαι,/ εγώ, η άνθρωπος.”

Η άνθρωπος. Ένα ποίημα που με συγκίνησε. Ένα ποίημα για κάθε γυναίκα

Κική Δημουλά- Σημείο Αναγνωρίσεως

Το ποίημα “Σημείο Αναγνωρίσεως” της Κικής Δημουλά είναι εμπνευσμένο από το μαρμάρινο γλυπτό “Η Βόρεια Ήπειρος” του Κωνσταντίνου Σεφερλή που υπήρχε στη πλατεία Τοσίτσα πριν βανδαλιστεί το 2016. Το άγαλμα αυτό απεικόνιζε την Βόρεια Ήπειρο σα γυναίκα δεμένη πισθάγκωνα. Από αυτό εμπνεύστηκε η ποιήτρια και έγραψε το ποίημα για το “άγαλμα γυναίκας με δεμένα χέρια”.

Σημείο Αναγνωρίσεως

Άγαλμα γυναίκας με δεμένα τα χέρια

Όλοι σε λένε κατευθείαν άγαλμα,
εγώ σε προσφωνώ γυναίκα κατευθείαν.

Στολίζεις κάποιο πάρκο.
Από μακριά εξαπατάς.
Θαρρεί κανείς πως έχεις ελαφρά ανακαθίσει
να θυμηθείς ένα ωραίο όνειρο που είδες,
πως παίρνεις φόρα να το ζήσεις.
Από κοντά ξεκαθαρίζει τ’ όνειρο:
δεμένα είναι πισθάγκωνα τα χέρια σου
μ’ ένα σχοινί μαρμάρινο
κι η στάση σου είναι η θέλησή σου
κάτι να σε βοηθήσει να ξεφύγεις
την αγωνία του αιχμάλωτου.
Έτσι σε παραγγείλανε στο γλύπτη:
αιχμάλωτη.
Δεν μπορείς
ούτε μια βροχή να ζυγίσεις στο χέρι σου,
ούτε μια ελαφριά μαργαρίτα.
Δεμένα είναι τα χέρια σου.

Και δεν είν’ το μάρμαρο μόνο ο Άργος.
Αν κάτι πήγαινε ν’ αλλάξει
στην πορεία των μαρμάρων,
αν άρχιζαν τ’ αγάλματα αγώνες
για ελευθερίες και ισότητες,
όπως οι δούλοι,
οι νεκροί
και το αίσθημά μας,
εσύ θα πορευόσουνα
μες στην κοσμογονία των μαρμάρων
με δεμένα πάλι τα χέρια, αιχμάλωτη.

Όλοι σε λένε κατευθείαν άγαλμα,
εγώ σε λέω γυναίκα αμέσως.
Όχι γιατί γυναίκα σε παράδωσε
στο μάρμαρο ο γλύπτης
κι υπόσχονται οι γοφοί σου
ευγονία αγαλμάτων,
καλή σοδειά ακινησίας.
Για τα δεμένα χέρια σου, που έχεις
όσους πολλούς αιώνες σε γνωρίζω,
σε λέω γυναίκα.

Σε λέω γυναίκα
γιατ’ είσ’ αιχμάλωτη.

Κική Δημουλά. [1971] 1990. Το λίγο του κόσμου. 3η έκδ. Αθήνα: Στιγμή. Και στον συγκεντρωτικό τόμο: Κική Δημουλά [1998] 2000. Ποιήματα. 3η έκδ. Αθήνα: Ίκαρος. https://www.greek-language.gr/digitalResources/ancient_greek/anthology/mythology/browse.html?text_id=111

Σε αντίθεση με όλους τους περαστικούς που κοιτούν το άγαλμα και δεν το βλέπουν σαν κάτι παραπάνω από ένα μαρμάρινο ομοίωμα, η Κική Δημουλά βλέποντάς το κατευθείαν αναγνωρίζει τη γυναικεία φύση του. Όχι επειδή φαίνεται από μακριά πως είναι γυναίκα, μα γιατί πάνω της έχει κάτι πολύ θηλυκό: τον περιορισμό. Τα χέρια της είναι δεμένα πίσω από την πλάτη της, είναι αιχμάλωτη ενός άντρα, μα εκείνη έχει “ελαφρά ανακαθίσει”. Ο υπόλοιπος κόσμος νομίζει πως αναγνωρίζει μια θηλυκή ανεμελιά και απερισκεψία έτσι όπως κάθεται, σα να ονειρεύεται και του κόσμου τα βάσανα να μην την αγγίζουν. Μα μόνο μια γυναίκα που έχει περάσει τα ίδια με εκείνη, που έχει υποστεί καταπίεση από την πατριαρχία,  και που την αντιμετωπίζουν ως αιθεροβάμων μπορεί να αντιληφθεί την αιχμαλωσία του αγάλματος-γυναίκας. Όχι δεν είναι θυματοποίηση. Είναι η αλήθεια της ποιήτριας έτσι όπως την βίωσε.

Αιχμάλωτη την παραγγέλνουν στον γλύπτη-δημιουργό-άντρα, ανίκανη να ευχαριστηθεί τις πιο απλές χαρές.

 “Δεν μπορείς/ ούτε μια βροχή να ζυγίσεις στο χέρι σου,/ ούτε μια ελαφριά μαργαρίτα.”

Ένα ποίημα γραμμένο για να δώσει σε κάθε γυναίκα δύναμη και να αφυπνίσει μια κοινωνία που θεωρεί πως υπάρχει ισότητα. 

Ένα άγαλμα-σύμβολο που υπέφερε ακόμα μια φορά στα χέρια ανίδεων ανθρώπων. Τι μήνυμα παίρνεις εσύ από αυτό;

Κατερίνα Αγγελάκη Ρουκ- Σ’ ένα ταρατσάκι ο Σολωμός

Σ’ένα ταρατσάκι ο Σολωμός. Ένα ποίημα αναφορά στον μεγάλο εθνικό μας ποιητή. Μια αναμέτρηση μεταξύ της ποιήτριας Αγγελάκη Ρουκ και του Σολωμού, δημιουργού μιας ολόκληρης παράδοσης ανδρών ποιητών.

Σ’ ένα ταρατσάκι ο Σολωμός

Σ’ ένα ταρατσάκι πίκρας, λιθάρια στοιβάζοντας στο στήθος
σπουδάζει ο μαύρος Διονύσιος το φως και τις υψηλές του
διασυνδέσεις.


Την αγαπάει όπως το σωστό. Την Ελλάδα. Εκεί το
δέρμα του έρωτα λάμπει τέλειο σαν φύση.

 
Ένα άγγιγμα μόλις της ζωής η αγάπη και χάθηκε η ζωή.
Θροΐζουν τα φύλλα και στρέφεται το ερπετό να πιει νερό.
Αδ… Αδ… Αδάμ. Η γυναίκα στο στόμα άδηλη.


«Δε θα με αιφνιδιάσει ποτέ η Κυνηγός», είπε και τα χέρια
του μύριζαν ακόμη φρέσκια ρίγανη απ’ την τελευταία του
περιπλάνηση.


Νυχτερινό και ατσάκιστο ένδυμα. Ίσως με κάτι λευκό θα
’πρεπε να το ξανοίξει. Το σώμα του γενικά το βλέπει σαν
ωραίο επιχείρημα για ν’ απουσιάζει.

 
Ο ένας χρόνος μετά τον άλλον τον αιχμαλωτίζει, ενώ ο
άπειρος χρόνος της ελευθερίας του τον τυφλώνει. Μικρός
αγάπησε τη μάνα του σαν κάθε ζώο που ανατέλλει.

 
Οι ήλιοι που λατρεύει μες στη μέρα τον καίνε τη νύχτα.
Το πρωί οι υπηρέτες τού τραβάνε τα ριντό και πέφτει
στον ύπνο του κόσμου. Αυλαία.
 

Το σώμα είναι για να βγάζει σκέψεις όπως το δάσος πουλιά
κι ανθισμένους κλώνους.


Ο μεγάλος εχθρός, ο θάνατος (ή μήπως ο καλύτερός του
φίλος;), εμφανίστηκε στο όνειρό του με φανταχτερή
ρεντινγκότα σαν φιδιού γυαλιστερή σάρκα. «Πού τα βρήκες
αυτά τα ρούχα;» ρώτησε ο κοιμώμενος, και το άλλο έγινε
γυναίκα και τον τύλιξε.


Τα σύνεργα της τουαλέτας ήταν ό,τι απόμεινε από τον
δικαστικό αγώνα. Χτένα από χελώνα και καρφίτσες για τη
γραβάτα, που μόλις τις συγκρατούσε για να μην του
καρφωθούν στο λαιμό. Λίμες για τα νύχια φονικές κι ένα
λεκανάκι από ελεφαντόδοντο, όπου στύβει, στύβει πανιά
μοβ.


Έκθαμβος κοιτάει το δέρμα να φεγγοβολάει της
φαρμακωμένης. Ίσως και το φως να ’χει πίσω του μια
δηλητηριασμένη ιστορία.


Η μέλισσα, λένε, χωρίς φύλο ενώ πετάει προς τα λουλούδια
ερωτική. Ο ποιητής χωρίς φύλο κι η μοναξιά του σαν
άνοιξη μυρίζει ξαφνικά πιο έντονα από μια μνήμη σαρκική
που θα ’χε ταριχέψει.

Πηγή: Άδεια φύση, 1993, σ. 332-334. https://www.oanagnostis.gr/i-metamorfosis-tou-somatos-se-piisi/

Διαβάζοντας το ποίημα, ένας στίχο μου τράβηξε κατευθείαν την προσοχή

“Το σώμα του γενικά το βλέπει σαν/ ωραίο επιχείρημα για ν’ απουσιάζει.” 

Αυτοί οι στίχοι μοιάζουν σαν ένα κατηγορώ στον ποιητή που στο βάθρο της πνευματικής του αναζήτησης άφησε απ’έξω ένα κομμάτι του εαυτού του: το σώμα. Το σώμα και η σωματικότητα είναι ένα πολύ σημαντικό μέρος της ποίησης της Κατερίνας Αγγελάκης Ρουκ και ένα κομμάτι που φαίνεται να θεωρεί άρρηκτα συνδεδεμένο με την συγγραφή.

“Το σώμα είναι για να βγάζει σκέψεις όπως το δάσος πουλιά/ κι ανθισμένους κλώνους.”

Φυσικά ο λόγος της δεν είναι καθόλου υποτιμητικός, ίσα ίσα. Απλώς διαχωρίζει την ποίησή της από το Σολωμικό μοντέλο όπου η ποίηση-ιδέα κυριαρχούσε. Για την ποιήτρια η ποίηση-βίωμα είναι αυτή που νικά. 

Ολόκληρο το ποίημα έχει πολύ δυνατά νοήματα μα όλα υπάρχουν απλώς για να οδηγήσουν στο τελικό της συμπέρασμα. Στους τελευταίους στίχους του ποιήματος περιλαμβάνεται όλο το νόημα του ποιητικού της λόγου:

“Ο ποιητής χωρίς φύλο κι η μοναξιά του σαν/ άνοιξη μυρίζει ξαφνικά πιο έντονα από μια μνήμη σαρκική/ που θα ’χε ταριχέψει.”

Ο ποιητής δεν έχει αρσενικό και θηλυκό, είναι ένα ον του οποίου η μοναξιά καθοδηγεί τη γραφή και μετουσιώνει τη σωματική αίσθηση σε στίχους. Ένα ποίημα καθόλου γυναικείο μα πολύ ανθρώπινο. Προσπερνά τα όρια του φύλου και στηρίζει την ισότητα μεταξύ ποιητών.

3 υπέροχες γυναίκες, 3 υπέροχα ποιήματα. Ο καλύτερος τρόπος να τιμήσουμε το γυναικείο φύλο. Ελπίζω να τα απόλαυσες και να άγγιξαν κάτι μέσα σου! Αφιέρωσέ τα σε εσένα ή στις σημαντικές γυναίκες της ζωής σου για να τους δείξεις την εκτίμηση και την αγάπη σου αυτή την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας και κάθε ημέρα.