Παρνασσισμός και Κωστής Παλαμάς

Ο Παρνασσισμός δεν είναι το αγαπημένο μου λογοτεχνικό ρεύμα. Το δηλώνω από την αρχή, να το ξέρετε αυτό για εμένα. Μη νομίζετε δηλαδή πως επειδή αγαπάω την ποίηση κάθε κίνημα και ποιητής μου αρέσει. Ο Ρομαντισμός με ενθουσιάζει, τον βρίσκω πρωτοποριακό για την εποχή του. Ακόμα και τώρα, όταν διαβάζω Ρομαντικούς ποιητές ανακαλύπτω πτυχές που δεν είχα σκεφτεί πριν. Ο Νεοκλασικισμός έχει αρκετά καλούπια για τα γούστα μου μα τα θέματα που χρησιμοποιούσαν οι κλασικιστές έχουν μια κάποια ομορφιά. Ο Παρνασσισμός όμως δεν με αγγίζει. Δεν ξέρω γιατί, ίσως λόγω αυτής της απομάκρυνσης από το συναίσθημα που επιδίωκαν οι Παρνασσικοί. Μου μοιάζει αρκετά επιτιδευμένος. Παρά τις προσωπικές μου προτιμήσεις όμως ο Παρνασσισμός είναι ένα κίνημα που προσέφερε πολλά στη λογοτεχνία, καθώς άνοιξε το δρόμο για τον Ρεαλισμό στις τέχνες.

Τι είναι ο Παρνασσισμός

Ο Παρνασσισμός γεννήθηκε στη Γαλλία του 1860 σαν αντίσταση προς τον υπερβολικό συναισθηματισμό του Ρομαντισμού. Το όνομα Παρνασσισμός προήλθε από την τρίτομη ποιητική ανθολογία “Parnasse contemporain” του 1866-1876 που σημαίνει Σύγχρονος Παρνασσός. Αυτή η ανθολογία αναφερόταν στον Παρνασσό, το Ελληνικό βουνό, και στη μυθολογική του υπόσταση ως κατοικία των μουσών. Σαν κίνημα πρέσβευε την μίμηση των κλασικών προτύπων, ενός είδους επιστροφή στο νεοκλασικισμό δηλαδή. Ταυτόχρονα όμως επηρεάστηκε και από την ταχύτατη ανάπτυξη των θετικών επιστημών στην Ευρώπη του 19ου αιώνα [1].

Το κυρίαρχο δόγμα του Παρνασσισμού ήταν “η τέχνη για την τέχνη” αποσυνδέοντας με αυτόν τον τρόπο την ποίηση από την καθημερινή ζωή. Ηθική, πολιτική και κοινωνία δεν ενδιέφεραν πλέον τους ποιητές. Ο Παρνασσισμός επομένως αποτελεί έναν από τους λόγους για τους οποίους οι ποιητές έχουν κατηγορηθεί ανά καιρούς για αποσύνδεση από τα κοινωνικά τεκταινόμενα.

Βασικά στοιχεία Παρνασσισμού

Στροφή προς τον Ρεαλισμό και απόρριψη του Ρομαντισμού
Η τέχνη για την τέχνη
Μορφική τελειότητα και υπέρμετρος ζήλος στην τελειότητα του στίχου
Παρομοίωση της ποιητικής τέχνης με την γλυπτική όπου ο ποιητής λαξεύει το ποίημα όπως ο γλύπτης το Παρνασσικό μάρμαρο
Αντικειμενικότητα, περιγραφικότητα και πλαστικότητα των στίχων. [2]

Παρνασσισμός εναντίον Ρομαντισμού

Όπως είπαμε ο Παρνασσισμός δημιουργήθηκε για να αντιδράσει στους υπερβολικούς αισθηματισμούς του Ρομαντισμού, στο πομπώδες και στο ατημέλητο ύφος του. Πρέσβευε την επιστροφή στην αρχαία παράδοση, στον Ελληνικό και Λατινικό πολιτισμό αλλά συνδύαζε και την στροφή στη λογική και την επιστήμη.

Οι Ρομαντικοί χρησιμοποιούσαν ελεύθερο στίχο και ελεύθερη έκφραση του συναισθήματος . Οι στίχοι τους εξέφραζαν το “εγώ” του ποιητή και είχαν εξομολογητική διάθεση. Ο Παρνασσισμός από την άλλη εξέπεμπε μια απάθεια, μια αποσύνδεση από κάθε συναίσθημα. Επίσης σημαντική για τους Παρνασσικούς ήταν η μορφή. Λάτρευαν τη ρυθμική τελειότητα, την ομοιοκαταληξία και την επιστροφή σε ξεχασμένα ποιητικά είδη ή ποιήματα σταθερής μορφής, όπως το σονέτο. [3]

Ελληνικός Παρνασσισμός

Στην Ελλάδα, όπως είναι συχνό με τα λογοτεχνικά ρεύματα, ο Παρνασσισμός ήρθε λίγο αργότερα. Κύριοι εκφραστές του η “Γενιά του 1880” ή αλλιώς η “Νέα Αθηναϊκή Σχολή”.

Οι Έλληνες Παρνασσικοί όσο κι αν προσπάθησαν να φτάσουν τους Γάλλους ομότεχνούς τους στην απάθεια, δεν τα κατάφεραν. Τα ποιήματά τους διατηρούσαν μια αισθηματολογία, όχι τόσο με τον τρόπο του Ρομαντισμού παρά με την έννοια της υποκειμενικότητας προς τα ποιητικά τους θέματα. Τα ποιήματά τους έχουν μια απλότητα και καθημερινότητα και είναι γραμμένα στη δημοτική, διατηρώντας παράλληλα στοιχεία του Γαλλικού Παρνασσισμού. [4]

Παρνασσικοί ποιητές

Κωστής Παλαμάς, Ιωάννης Γρυπάρης, Γεώργιος Δροσίνης, Ν. Καμπάς, Αριστομένης Προβελέγγιος, Λορέντζος Μαβίλης

Κωστής Παλαμάς

Σε αυτόν τον σύντομο ποιητικό οδηγό θα επικεντρωθούμε, ως συνήθως, σε ένα ποιητή-πρεσβευτή του κινήματος ώστε να δούμε τα στοιχεία του ρεύματος του Παρνασσισμού στην πράξη. Στην παρέα μας σήμερα ο Κωστής Παλαμάς. Ένας από τους μεγαλύτερους Έλληνες ποιητές, πολλοί τον θεωρούν τον δεύτερο εθνικό μας ποιητή μετά τον Σολωμό [5].

Το 1875, καθώς σπούδαζε στη Νομική Σχολή της Αθήνας, ανακάλυψε την κλίση του στην ποίηση. Αποφάσισε λοιπόν να αφήσει τη Νομική και να ακολουθήσει το πάθος του δημοσιογραφώντας σε εφημερίδες και περιοδικά και δημοσιεύοντας την πρώτη του ποιητική συλλογή “Τραγούδια της Πατρίδος μου”. Από εκεί και έπειτα η ποιητική του πορεία είναι ανοδική.

Η συνεισφορά του Παλαμά στα Ελληνικά γράμματα ήταν τεράστια. Ένθερμος υποστηρικτής της δημοτικής γλώσσας, έδωσε μια νέα πνοή στην ποιητική μορφή αξιοποιώντας τις λογοτεχνικές παραδόσεις, όπως τον Όμηρο, και εντάσσοντάς τες στη σύγχρονη εποχή.Παράλληλα άνοιξε και τις πόρτες στην Ευρωπαϊκή ποίηση με συνδυασμό Ελληνικών και Ευρωπαϊκών θεματικών στα ποιήματά του.

Κωστής Παλαμάς, [Σαν των Φαιάκων το καράβι…]

Σαν των Φαιάκων το καράβι η Φαντασία
χωρίς να την βοηθάν πανιά και λαμνοκόποι
κυλάει...κι είναι στα βάθη της ψυχής μου τόποι
πανάρχαιοι κι ασάλευτοι σαν την Ασία

Πεντάγνωμοι κι απόκοτοι σαν την Ευρώπη
σα μαύρη γη Αφρική με σφίγγει η απελπισία
κρατώ μιαν άγρια μέσα μου Πολυνησία
και πάντα ένα Κολόμβο παίρνω το κατόπι

Και τα τεράστια της ζωής και τα λιοπύρια
των τροπικών τα γνώρισα
και με των πόλων τυλίχτηκα τα σάβανα
και χίλια μύρια

ταξίδια εμπρός μου ξάνοιξαν τον κόσμο όλο
και τι είμαι; χόρτο ριζωμένο σ' ένα σβόλο
απάνω που ξεφεύγει κι απ' τα κλαδευτήρια. [6]

Ανάλυση

Rubens Ulysse Dans Lile Pheaciens. Πηγή: Sfirixtra.gr

Το συγκεκριμένο ποίημα έχει καθαρά στοιχεία του Παρνασσισμού. Κυρίαρχο θέμα του ποιήματος ο Ομηρικός μύθος και το νησί των Φαιάκων. Σε αντίθεση με το νεοκλασικισμό βέβαια, αυτή η επιστροφή στην παράδοση δεν έχει τόσο να κάνει με την επιστροφή στο ένδοξο παρελθόν, όσο με το συνδυασμό παράδοσης και σύγχρονης πραγματικότητας.

Επίσης, όπως παρατηρείτε, το λεξιλόγιο που χρησιμοποιεί δεν είναι επιτηδευμένο και πομπώδες, ούτε συναισθηματικά φορτισμένο. Με το ποίημα του καταφέρνει τη ρεαλιστική αναπαράσταση και την τελειοτητα με τη χρήση των κατάλληλων λέξεων. Παράδειγμα “Πεντάγνωμοι κι απόκοτοι σαν την Ευρώπη/ σα μαύρη γη Αφρική με σφίγγει η απελπισία”. Το ποίημα έχει μορφική και ρυθμική τελειότητα, απουσία υπερβολικών αισθημάτων. Παρόλο που ο ποιητής μοιάζει να βγάζει ένα συναισθηματισμό (“και τι είμαι; χόρτο ριζωμένο σ’ ένα σβόλο/ απάνω που ξεφεύγει κι απ’ τα κλαδευτήρια.”) στην πραγματικότητα κυριαρχεί η απάθεια σε ολόκληρο το ποίημα.

Εν κατακλείδι

Παρά το γεγονός πως αυτό το κίνημα δεν είναι το αγαπημένο μου αναγνωρίζω πολλά στοιχεία που έχουν μεγάλο ενδιαφέρον να παρατηρήσει κανείς, όπως η αντίθεση με το Ρομαντισμό και η προσπάθεια πλήρους απάθειας και συναισθηματικής αποσύνδεσης. Ο Παρνασσισμός άνοιξε μια πόρτα προς την ποίηση όπως την ξέρουμε σήμερα και αυτό οφείλουμε να το αναγνωρίσουμε.

Ποιά είναι η δική σας γνώμη;